Phường sản xuất và hệ thống Chợ Phố Hiến

Hệ thống hợp chợ

cùng với bến cảng sông là một tập hợp chợ khá sầm uất. chợ vạn ở bến xích đằng là một chợ sầm uất nổi tiếng trong dân gian. chợ hiến (tức chợ nhân dục) bên cạnh lị sở sơn nam là chợ chính, theo đại nam nhất thống chí là “chợ lớn nhất trong tỉnh hạt”. phía dưới lại có chợ bảo châu, bên cạnh bến nễ châu. những chợ này đã vượt khỏi khuôn khổ những chợ địa phương để chở thành các chợ liên vùng. thuyền bè từ thăng long - kẻ chợ và các trấn gần xa trong nước cũng như nước ngoài đã đến đây buôn bán, trao đổi hàng hoá. một số các thương nhân đã trở nên giàu có từ việc buôn bán trong các chợ này.

Phường sản xuất

khu phường phố là khu định cự của người việt và các kiều dân ngoại quốc - chủ yếu là trung hoa - ở phố hiến, sản xuất và buôn bán, có tính chất cố định.

dựa theo các văn bia ở chùa hiến (1709) và chùa chuông (1711), phố hiến thời đó có khoảng 20 phường, có thể kể ra sau đây:

a) 9 phường có tên chỉ địa vực

·     cựu đê thị (phường đê cũ)

·     ngoại đê thị (phường ngoài đê)

·     thuỷ đê nội thị (phường trong đê sông)

·     hà khẩu thị (phường cửa sông)

·     hậu bi thị (phường sau bia)

·     thuỷ giang nội thị (phường trong kênh sông)

·     thuỷ giang ngoại thị (phường ngoài kênh sông)

·     vạn mới thị (phường bến mới)

·     cửa cái phường

b) 7 phường sản xuất hàng thủ công nghiệp

·     hàng sũ phường (phường đồ gỗ)

·     thổ oa phường (phường nhuộm vải)

·     hàng chén thị (phường bát chén)

·     thuộc bì thị (phường thuộc da)

·     hoa lạp thị (phường nón hoa)

·     hàng sơn phường (phường hồ sơn thếp)

c) 4 phường buôn bán nông thuỷ sản

·     hàng nhục phường (phường hàng thịt)

·     hàng cá phường (phường hàng cá)

·     mộc lang phường (phường bán rau)

·     hàng bè phường (phường bán tre nứa)

qua các bi ký, có thể đọc được 13 phố và 32 tên cửa hiệu buôn bán như các tân thị, tân khai, tiên miếu, hậu trường… nổi tiếng và nhộn nhịp nhất là các phố do các khách thương hoa kiều cư trú và sinh nhai. theo đại nam nhất thống chí, “hai phố bắc hoà thượng và bắc hoà hạ đời lê có dinh hiến nam, nhà ngói như bát úp, là nơi người trung quốc tụ hội buôn bán”. phố nam hoà đối diện với phố bắc hoà, cũng do người trung quốc ở.

năm 1688, du khách trung quốc phan đỉnh khuê đến phố hiến đã mô tả như sau: “người ta thấy ở đây những phố buôn bán, con số có đến hàng mấy chục, được gọi là thiên triều nhai hay phố người trung quốc [tức phố khách - đttl]. thực vậy, người trung hoa ở đây đã được người ta tôn kính gọi là thiên triều. và các hoa kiều cũng vậy, được gọi là người của thiên triều. đấy là một thông lệ truyền thống”.

diện mạo của phố hiến trong cùng năm đó cũng được nhà hàng hải anh william dampier mô tả như sau: “đó là một thành phố khá lớn, có độ 2000 nóc nhà nhưng dân cư phần lớn là những người nghèo và lính tráng, họ đóng giữ một đồn binh ở đấy, dù rằng không hề có tường luỹ, thành quách hoặc súng lớn gì cả.

đây là một đường phố thuộc các thương nhân trung quốc. vài năm trước đây, đại bộ phận trong số họ đã sinh sống ở kẻ chợ, cho đến khi họ phát triển thành đông đúc quá, đến nỗi bản thân những người bản xứ cũng bị họ lấn át. nhà vua nhận thấy điều đó, bèn ra lệnh cho phải rời khỏi nơi đây, cho phép họ có thể sống ở bất kỳ nơi nào khác nhưng không phải ở kinh thành. một số lớn họ đã ở lại đây suốt từ khi đó. những thương nhân này, mặc dù đã có lệnh cấm, vẫn thường xuyên lên kẻ chợ mua bán hàng hoá, nhưng không được phép thường trú ở đó”.